Cen entradas

Comecei a facer iste blogue porque a crise económica deixoume case sen chollo. Comecei coa idea de colgar fotos, poñer o nome do sitio e nada mais, sen comentarios de negún tipo aínda có pouco caín na conta de cas veces era inevitable escribir algo. No mes de xaneiro a crise obligoume a tomar unhas vacacións forzadas e, sen nada mellor que facer, púxenme a escribir o que eu sabía das cousas que ía sacando.

Xa pasaron seis meses e o meu editor di que con esta xa van un cento de entradas así que, hoxe, para non sentir a soidade desta casa valeira, busquei unha foto que me trouxese algo bo a cabeza: os meus pés remollándose nas augas do Ulla, unha foto que sempre leva a súa propia banda sonora.

Por certo, decidín que nas vindeiras semáns non vou sacar nada novo. Voltarei as primeiras entradas e poñereime en serio con elas, así que por unha temporada toca: petroglifos do Farelo, Balboa, Sucastro, Viloide, cruceiro de Alvidrón, Novelúa e Pambre. E outra cousa, irei borrando as vellas entradas según publique as novas, así que ainda teremos cen entradas para unha temporada.

Gracias a tódolos que deixades os vosos comentarios, da gusto saber ca alguén lle interesa saber algo mais sobre A Ulloa.


Os meus pés remollándose no Ulla.
Portocarreiro.
Parroquia de Alvidrón.
Antas de Ulla.

O sartego de Olveda

Sempre estivo alí, na praza da igrexa de Olveda, servindo, como outros mais, de bebedoiro para o gando. Bueno, non sempre, no arranxo da praza, fai uns cinco ou seis anos, algúén, montado nun camión, tivo a feliz idea de levalo. Os veciños déronse conta e reclamárono, agora volve a estar na praza aínda que non no seu emprazamento orixinal (xa non é bebedoiro).

Estiven alí fai uns día e decateime de que nun lateral ten grabado unha cruz, e non sei se algo mais que eu non supen ver, sería cuestión de limpar e miralo con mais detenemento.


Xeral do sartego e detalles da cabeceira.
Olveda.
Antas de Ulla

San Xusto de Repostería

Fun ata San Xusto na Semán Santa pasada, un día gris no que sabía ca igrexa (románica) estaría aberta. Cando cheguei estiven a dar voltas pola aldea mentras non remataba ó oficio e atopei, nun espazo de 50 metros do cruce de camiños que leva a igrexa (foto 1) tres mostras de arquitectura popular dignas de mención: unha fonte, un pozo con bebedoiro e un sartego.
Da fonte (foto 2) non me recomendaron os veciños que bebera, "porque hai unha granxa moi preto". O pozo (foto 3), na beira do camiño, está incrustado no valado e ten o seu carón un bebedoiro para os animais que xa non se emprega e por iso está cheo de ortigas. Ó do sartego (foto 4) non é tan doado de explicar, estaba xunto a unha casa e, polos restos de cinza que tiña dentro, débese empregar para ¿facer fogatas?.

Cando fun a igrexa quedei un pouco chascada. Na portada principal ten un Crismón Trinitario e tamén uns bonitos canzorros pero as fotos destes últimos creo que, definitivamente, só teñen sitio na Outra Ulloa, asi que se as queredes ver teresdes que atravesar ó espello

Detalles de San Xusto.
San Xusto de Repostería.
Palas de Rei

Xurxo Vázquez Besteiro- Artesanía en madeira

Antonte, intrigada por un ártigo que lin na Voz de Galicia, fun ver a exposición de Xurxo. Sabía que facía instrumentos musicais (fotos 4 e 5) e que vívia en San Pedro de Frameán, nada mais.

Foi unha marabillosa sorpresa ver as súas pezas en madeira, non polo deseño das formas senón pol o xeito tan persoal que ten de escoller e empregar a materia das que están feitas. Fascíname que se poida facer unha cunca con "bídalo pasmado" (foto 3) ou aproveitar unha verruga de plátano de sombra para facer un valeira-petos (foto 1).

Un artesán racha co seu oficio cando os obxectos do cotián perden a súa funcionalidade. Cando unha cunca deixa velas súas entrañas (foto 2) e podes ver nela a beleza da imperfección, o obxecto pasa a ser arte.

A Xurxo non xe gusta falar sobre sí mesmo e non quere aparecer en fotografías porque "o importante non é o meu careto senón o meu traballo", un traballo do que non vive (é carpinteiro dos que che colocan, por exemplo, a cociña na casa, a pesar de que na súa carta de artesán pon "Productor de instrumentos tradicionais, populares galegos e Talla de madeira") e que comezou como un pasatempo "fai dez ou doce anos".
De tódalas formas, as súas pezas están a venda, podédes poñervos en contacto con el indo a ver a súa exposición (ata o día 31 de maio), indo o seu taller en San Pedro de Frameán, nº 30 (Monterroso) ou no teléfono: 678.882.564.


Detalles dos obxectos da exposición.
Sala municipal de exposicións.
Monterroso.

O Cruceiro de Amoexa

Na base deste cruceiro unha inscricción di: "Esta obra la izo Domingo Ramón Varela de Ludeiro 1862".
O seu segundo apelido non ó sei, ise "de Ludeiro" refirese o seu lugar de nacemento: a aldea de Ludeiro, en Antas de Ulla.

Cóntase que, de novo, foi a Santiago a escola de Artes e Oficios e que, para superar ó que hoxe sería a proba de acceso, mandáronlle facer un mazo de madeira. Ramón pediu có deixaran só nunha habitación e pechouse alí día e medio. O cabo dese tempo os profesores foron a velo e enseñouse o seu mazo, aparentemente un mazo normal. Os mestres protestaron e dixolles ca arte estaba en petar con el. Eles petaron, o mazo abriuse e dentro apareceu unha pequena talla que representaba á Sagrada Familia. Ó velo, os profesores dixéronnlle que podía marchar, cos cursos que alí se facían xa os tiña aprendidos.

Non sei se esta historia é unha lenda sobre el pero a súa destreza na arte de esculpir queda mais que patente vendo a calidade deste cruceiro. Engadir que a Domingo Ramón lle gustaba pintar as súas pezas e de aí ven esa policromía no manto da Virxe (foto 3), na columna do cruceiro (foto 1) e na cabeza dos anxos (fotos 2); policromía orixinal que ata fai un dous anos, cando se restaurou (quedara esnaquizado ó bater un camión nel), estivo tapada por un repinte cun veciño da aldea fixera xa fai tempo.


Vista xeral do cruceiro e detalles do Cristo e a Virxe.
Amoexa.
Antas de Ulla.

Día das letras galegas na Ulloa

A RUY XORDO

Aramos sobre os mortos nesta terra
i o noso pan ten un sabor de hosos
familiares, irmáns. O monte berra
baixo do arado, e chámannos os nosos

desde a morte con voces conocidas:
"nin marqueses, nin cregos, nin doutores
fixeron as ribeiras verdecidas,
nin o guerreiro coiro dos tambores.

Os condados do polvo son dos mortos
e quen queira ser dono desta terra
que veña navegando aos nosos portos.

Os que pidan o fruto sin labores,
si non morren de seu, morran de guerra,
e desta terra, así, serán señores"

Lorenzo Varela.
(Extraído de "Catro poemas pra catro grabados")

Gústame este poema no que Lorenzo Varela recorda ós fusilados nas cunetas, nos montes, nas leiras... e tamén os vivos que sabían que, os seus mortos, estaban baixo esa terra sobre a que eles seguían facendo a súa vida.


Sepultura de Lorenzo Varela.
Camposanto da Igrexa de Fufín.
Monterroso.

Santiago de Amoexa II

Recordo a primeira vez que entrei nesta igrexa, fai uns dez anos. Por aquelas acababan de facer obras, estaba de moda iso de quitar o encalado e deixar o interior a pedra vista. Foi unha sorpresa velas pinturas que se salvaron, e digo "que se salvaron" porque literalmente foi así. Os albañiles non se decataron das pinturas ata cun veciño as viu e mandounos parar. Houbera sido moi interesante ver todo ó que se perdeu, agora só queda un panel duns dous metros de longo por dous e medio de alto como podedes ver na parte esquerda da foto 1. Non teño claro qué se representa nel, (fotos 2 e 3) supoño que é Cristo recibindo os lategazos porque parece co home ten un látego na man.
Daquela primeira visita teño outro recordo, o meu guía (nativo de Amoexa), contoume que detrás do retablo (foto 4) tamén había pinturas e que non estaban encaladas, metínme no pequeno recuncho que queda entre o retablo e a parede e ¡alí estaban!. Non é doado sacar un foto nun espazo tan pequeno, pero aí tedes unha (foto 5).

Detalle do interior da igrexa.
Amoexa.
Antas de Ulla.

Por certo, é denuncia o repinte que lle meteron a ese retablo, pero iso xa o dichen fai tempo na Outra Ulloa

Santiago de Amoexa I

Cando te achegas a esta igrexa, construída na última década do século XII, o primeiro que chama a atención é o portico lateral que, pese a que poida parecer un engadido posterior, tamén é de orixe románica. Dese pórtico chaman especialmente a atención as dúas columnas que non están feitas en granito, senón de unha pedra de cor clara e con textura pulida que, dende logo, non é da zona, aínda que non me aventuro a dicir que é do Caurel como xa escoitei.
A iconografía dos canzorros (foto 2) é sinxela, os mais destacables son un cunha cabeza de carneiro e outro que semella un ¿caracol?
Sen dúbida, o elemento mais traballado do exterior da igrexa é a abside (foto 3) xa que por desgraza a porta principal orixinal foi desfeita en reformas do século pasado. É curioso observar a distinta feitura dos dous capiteis, mentres o da esquerda é tosco e sen detalle, o da dereita mostra outra mán ben distinta (fotos 4 e 5). Tamén na ábside pódese observar, no basamento dunha columna, a figura de dous leóns enfrentados, un deles xa case desvaído.

Detalles do exterior da igrexa.
Amoexa.
Antas de Ulla.

Dende As Quendas ó muíño do alemán V - Dende a Pedriña ó muíño do alemán

Para min, o mais destacable deste tramo do final da ruta é o chamado Salgueiral de Vila (fotos 1 y 2). Supoño que noutros tempos alí medraban os salgueiros pero agora ó Salgueiral de Vila e o bidueiral mais grande que se pode atopar en varios quilómetros á redonda. A verticalidade dos bídalos (ou bidueiros, abedúl en castelán) xunto coa densidade de árbore por metro cadrado, converten a este bidueiral nunha explosión de beleza natural.

Na medida que nos achegamos a tosta do muíño do alemán, o Ulla, mais amplo polo aumento de caudal, permite un xogo de espellos nos que auga, árbores e ceo confúndense (foto 4).

A ruta remata o chegar ó muíño que, unha mágoa, queda na outra beira do río. Agora só queda desfacer ó camiño e voltar sobre o camiño feito.


Detalles da ruta.
Dende a Pedriña ó muíño do alemán.
Monterroso.

Dende As Quendas ó muíño do alemán IV- Dende A Peneda á Pedriña

O sair da Peneda, a ruta de sendeirismo continúa pola marxe dereita do río Ulla.
Unha pontella de madeira xunto os muíños de Pereiro (foto 1) axudaranos a cruzar por enriba da saída da canle da auga.
Catrocentos metros mais adiante toparemos a seguinte pontella (foto 2) (¿serán tamén parte das vigas da Casa Santalla?) que nos levará a curva do río da Pena do Corvo (foto 3). Unha mágoa que este gran penedo esté na outra beira do río, a min sempre me gustou subirme nel e ver as árbores dende outra perspectiva.
Seguimos camiño ata os pasares de Portosamil (foto 4) dos que xa falei a finais de xaneiro e en menos de cincocentos metros atoparemos a ponte vella da Pedriña (foto 5).


Detalles da ruta.
Dende a Peneda á Ponte Pedriña.
Monterroso.

Pasa por debaixo da ponte nova da Pedriña atravesando ó espello cara A Outra Ulloa

Dende As Quendas ó muíño do alemán III - A Peneda

Recordo a Peneda fai anos, onde agora están as piscinas crecía a espadaña e ó xunco e a min dábame bañarme porque sempre había algunha serpe de auga rondando por alí.
No 82 fixeron as piscinas e comezouse a arranxan a beira do río e á presa. Ata ó ano 91 Luis García Rojo foi o encargado de darlle forma e carácter a este recuncho. Foi él quen foi recollendo e colocando esas pedras é elementos senlleiros (muíños, canles, sartegos, pías...) que por doazón dos seus propietarios foron enriquecendo este espazo. Ó xubilarse Luis, deixou no concello unha lista cos nomes dos doantes e lugar de procedencia dos obxectos para que se lles puxese unha placa cos datos que lles correspondían pero na actualidade seguen sen ela.

Á singularidade deste espazo natural hai que engadir a singularidade do patrimonio etnográfico e arqueolóxico integrado nel. Ademáis das innumerables pedras de muíños de auga (pés e moas), existen outros moitos restos de muíños romanos (muíños de mán). Destacable tamén os dous restos de antigas canles de agua, a primeira (foto 3) doada por un veciño de Arxona , e segunda, moito mais pequeniña e que se atopa na marxe esquerda da tosta da presa, era á canle do muíño vello de Cumbraos (refeito a mediados do século pasado para aumentar o número de pedras) é propiedade de José Álvarez.

Na parte alta atópanse dous sartegos antropomorfos (foto 5) a carón dun conxunto de pezas (foto 4) que merecen ser vistas sen presas: varias pías e un resto dun muíño de mán castrexo. Volvendo a baixar cara ó río veredes un capitel (foto 6) doado por veciño de Irixe (Marzán) quizáis procedente dalgún arranxo da igrexa vella de Marzán, preto atópase un hórreo (foto 7) doado por un veciño da vila de Monterroso convertido agora en parladoiro co vista ó Ulla.

Para rematar a vista á Peneda, nada mellor que cruzar polos pasos (foto 8) frente ó antigo lavadoiro e subir ó bar a tomar un refresco con Carmen e Javier, que ademáis de ser bos profesionais hosteleiros (tamén se encargan do Camping Municipal que se atopa a cen metros do recinto da Peneda) sempre é un gusto poder conversar con eles.


Detalles da Peneda.
A Peneda.
Monterroso.

Atravesa ó espello cara A Outra Ulloa

Dende As Quendas ó muíño do alemán II- Dende As Quendas á Peneda

Comezo a camiñar nas Quendas, ese é o nome das carballeiras que hai xusto antes de cruzar á ponte.
O río Ulla fai de limite natural entre os concellos de Antas de Ulla e Monterroso e este tramo da ruta de sendeirismo faise pola beira esquerda do río, é dicir, polo concello de Antas.

Nos primeiros catrocentos metros un fermoso bidueiral (foto 1 e 2), onde en tempos facíamos, os mais xóvenes, a nosa comida de San Cristobál (agora faise na Peneda), engaiola coa súa verticalidade.
Continuando a ruta atoparemos catro pontellas de madeira, unha delas (foto 3) tráeme lembranzas: a madeira na que está feita son as vigas da antiga Casa Santalla que foi derribada fai uns once anos, vigas foron aserradas a mán a finais dos anos vinte en Podente, por Manuel Varela Fernández e o seu fillo, Julio. Unha delas incluso conserva o reforzo de ferro que lle puxeron.
No tramo medio os bídalos dan paso as carballeiras, acompañados de salgueiros e avineiros á beira do río (foto 4 e 5) e, xa chegando, (foto 6) o espacio ábrese, o río aumenta en anchura e caudal como proba evidente de que nun cento de metros toparemos coa presa da Peneda.


Detalles da ruta dende As Quendas á Peneda.
Beira do río Ulla.
Antas de Ulla-Monterroso