Bibliografía

De novo alguén pregunta que de onde saco eu o que escribo.
Resposta: parte do que me contan, parte do que observo e a outra parte dos libros que outros escribiron. Así que de agora en diante irei engadindo a esta lista os libros novos que vaia empregando para recoller datos que aparecen neste blogue.

• Bas López, Begoña: “Camiños, pasos e pontes”. Vigo, Ir Indo Edicións, 1989
• Bello Diéguez, José Mª. e Peña Santos, Antonio de la: “Galicia na Prehistoria”. Historia de Galicia, vol. 1. A Coruña, Ed. Vía Láctea, 1995
• Caamaño Suárez, Manuel: “As construcións da arquitectura popular. Patrimonio etnográfico de Galicia”. A Coruña, Consello Galego de Colexios de Aparelladores e Arquitectos Técnicos. 2003.
• Cabana Outeiro, Alexandra e Xohán Cabana, Darío: “Monterroso na Ulloa”. Lugo, Concello de Monterroso. 2001
• Carrera Ramírez, Fernando; Costas Goberna, Fernando Javier e Peña Santos, Antonio de la: “Grabados rupestres en Galicia. Características Generales y problemática de su gestión y conservación”. Pontevedra, Deputación Provincial de Pontevedra. 2002.
• Castro Fernández, Fermín: “Castros da Ulloa”. 1998. Inédito.
• Cooper, Edward: "Castillos señoriales de Castilla de los siglos XV y XVI", volumen 1. Madrid. Fundación Universitaria Española. 1980.
  
• Costas Goberna, Fernado Javier e Novoa Álvarez, Pablo : “Los grabados rupestres de Galicia”. Monografías, vol. 6. A Coruña, Museo Arqueolóxico, 1993
• Costas Goberna, Fernando Javier; Novoa Álvarez,Pablo e Albo Morán, José Mª: “Los grabados rupestres de Pena de Chaos y Pena da Moura en San Fiz de Amarante (Antas de Ulla, Lugo)”. Brigantium, vol. 8. A Coruña, Museo Arqueolóxico, 1993-94, pp. 263-284
• Delgado Gómez, Jaime: “El románico de Lugo y su Provincia”. A Coruña. Edinosa S.L., 2001, 4 vols.
• Fernández de la Cigoña e Nuñez, Estanislao: “Esmoleiros, petos e cruceiros de ánimas de Lugo”. Vigo, Asociación Galega para a Culatura e a Ecoloxía. 2002.
• García Florez, Mª del Carmen “Cabaceiros de La Comarca de la Ulloa”, en Narria (Revista del Museo de Artes y Tradiciones Populares de la Universidad Autónoma de Madrid) nº 63-64. Madrid, 1993, pp. 6-9
• Gato Soengas, Antonio: “Os muíños de auga na Ulloa”. Lugo, Deputación provincial de Lugo, 1998.
• Giz Ramil, Julio: “Monterroso en las tierras de Ulloa”. León, Everest, 1990.
• Giz Ramil, Julio: “Palas de Rei. Regio Palacio”. León, Everest, 1991.
• Gómez Alvite, María José: “Ligonde y el Camino de Santiago. Elementos del Patrimonio histórico (I)". Lugo. Concello de Monterroso, 2007.
• Gómez Alvite, María José: "A Feira de Monterroso. Elementos do patrimnio histórico (V)". Lugo. Concello de Monterroso, 2010.
  
• Izquierdo Perrín, Ramón: “La arquitectura románica en Lugo”. A Coruña, Fundación Pedro Barrié de la Maza, 1983.
• Laredo Verdejo, Xosé Lois “A Ulloa. Terra de Melide. Deza e Chantada”. Galicia Enteira. Vigo, Edicións Xerais de Galicia, 3ª ed. 1987, vol. VIII
• Lenaghan, Patrick coord.: “Unha mirada de antano. Fotografías de Ruth Matilda Anderson en Galicia”. A Coruña. Fundación Caixa Galicia. 2009
• Méndez Vázquez, Carlos: “Castros de Monterroso”. Lugo, Editorial Alvarellos, 1983.
• Parrado Garea, Carlos: “Curuxás. O guerrilleiro que non cazou Franco”. Vigo, Edicións A Nosa Terra, 2009.
• Peña Santos, Antonio de la e Rey García, José Manuel “Petroglifos de Galicia”. Oleiros/ A Coruña, Via Láctea Editorial, 2001
• Peña Santos, Antonio de la e Vázquez Varela, José Manuel: “Los petroglifos gallegos. Grabados rupestres prehistóricos al aire libre en Galicia". Cuadernos del Seminario de Estudios Cerámicos de Sargadelos, 30. Sada/ A Coruña, 3ª ed. 1997.
• Pereiro Pérez, Xerardo e Pérez Paredes, Xosé Manuel: “Rutas Xacobeas na Comarca da Ulloa”. Palas de Rei/Lugo. Centro de documentación e interpretación da Comarca da Ulloa, 2001.
• Rellán Rodrígfuez, Carlos; Gorgoso López, Lino e Fábregas Valcarce, Ramón: “O conxunto de petroglifos de Campo da Uz (Sta. María de Areas, Antas de Ulla) e as vías de tránsito cara o interior lucense”. Santiago de Compostela/ A Coruña, Gallaecia, nº27, pp. 35-65, 2008.
• Rodríguez Castro-Rial, Romy; Sánchez Rancaño, Cristina; Taboada Acevedo, Rodrigo: "Estudio de construcción rural en el Camino de Santiago. Palas de Rei". Santiago de Compostela. Xunta de Galicia- Agrupación de Colegios de Aparejadores y Arquitectos Técnicos de Galicia, 1996.
  
• Vázquez Seijas, Manuel:” Fortalezas de Lugo y su provincia”. Lugo, Deputación Provincial de Lugo, ed. Fascimil 1955-1973, 6 vols.
• VV.AA.: “Comarcas de Galicia. A Ulloa”. A Coruña, Sociedade para o desenvolvemento Comarcal de Galicia, 2001.
• VV.AA.: “O patrimonio bibliográfico dan Ulloa. Guía de publicacións da comarca”. Palas de Rei, Orde das Donas e Cabaleiros do Priorato de Vilar de Donas “Os Lobos”, 1998.
• Yebra de Ares, Antonio: “Monterroso. Pasado y presente”. Lugo, Deputación Provincial de Lugo, 1987.
• Yebra de Ares, Antonio: “Pazos y señoríos de la provincia de Lugo”. Lugo, Deputación provincial de Lugo. 2006. 3 vols.

As bufardas da Ulloa (y 2)

Nin todas as bufardas son rectangulares, como demostran as últimas fotografías, nin todas están feitas en cantería traballada. Este elemento, como todos os relacionados coa arquitectura tradicional, ten innumerables variantes segundo quen ó fixese e as súas posibilidades económicas.
Da mostra aquí recollida hai que sinalar, pola súa singularidade, a da última fotografía, que foi feita aproveitando os restos dun muíño castrexo. Hai que dicir que este tipo de reutilización e mais común do que se pode pensar como se pode ver nunha das entradas recentes que publicou Aqualatam.

As bufardas da Ulloa (1)

Fai uns meses, lendo un libro sobre arquitectura tradicional galega, topei cunha palabra descoñecida para min: bufarda. O libro titúlase “ As construcións da arquitectura Popular. Patrimonio etnográfico de Galicia” e foi escrito no ano 2003 por Manuel Caamaño Suárez. Non é que eu teña lido moito sobre o tema pero podo dicir que é o libro mais completo que coñezo sobre a nosa arquitectura.
No espazo que lle dedica as bufardas pon ó seguinte: “A bufarda consiste nunha simple fenda feita no muro, que adoita posición vertical ou horizontal (nalgúns casos pode ir redondeada), enmarcada con dúas coidadas pezas de granito. A súa función é a de dar ventilación a espazos destinados a cortes, adegas e almacenamento, que nalgunhas ocasións se tapan con fachucos de palla.”

Aquí vai unha mostra dos tipos de bufardas feitos con cantería dos que se poden ver hai mais exemplares dentro da nosa comarca.

Camiño Primitivo na Ulloa (e 15)

A aldea de Hospital das Seixas é o último núcleo de poboación que atravesa o Camiño Primitivo ó seu paso pola comarca da Ulloa. Este pequeno lugar, protexido dos ventos grazas a estar situado no pé da Serra do Careón, garda fermosa mostras de arquitectura popular (fotos 1 a 3).
Xusto despois da última casa de Hospital, hai unha pequena carballeira que foi habilitada como area de lecer para os camiñantes, nela puxeron unhas mesas e pedras onde facer lume. Dende este punto quedan seiscentos metros de subida (foto 4) cara a cima do Careón. Vale a pena parar a ver as vistas do val durante á ascensión (foto 5) e comprobar como se distingue con claridade o pobo de Palas de Rei.
Dende fai mais de 15 anos, a cima da serra está cuberta de muíños de vento (foto 6), sei ben que necesitamos enerxía e prefiro un muíño no monte a un encoro no val, pero o impacto visual dos muíños neste e noutros moitos lugares de Galicia segue parecéndome arrepiante.

A cima do monte fai de límite natural co concello de Toques, non sei cantos anos leva alí o cartel (foto 7) pero non estaría de mais que o cambiaran por outro. Con Toques tamén comeza a provincia da Coruña e remata A Ulloa. A partires deste punto o Camiño Primitivo continúa cara a Melide e a partires de alí coincide co Camiño Francés.


Detalles do Camiño do Km. 66,189 ó km. 65,224.
Parroquia de Merlán.
Palas de Rei.

[Sen dúbida, se hoxe en día quixera facer o Camiño elixiría o Primitivo. Moito menos coidado co Francés, mais duro e con menos albergues, pero aínda a salvo do excesivo populismo que está asasinando os valores espirituais do Camiño Francés].

Camiño Primitivo na Ulloa (14)

Dende Casacamiño a Hosptital das Seixas o Camiño atravesa pola beira do monte coñecido como os Penedos do Hospital. Neste lugar hai un gran afloramento de seixo branco de gran pureza (fotos 1 a 3), que mantivo en litixio ós veciños cunha empresa multinacional mineira durante os últimos doce anos. Litixio no que saíron vencedores, primeiro eles, os veciños, e despois todos ós que nos gusta disfrutar deste tipo de formacións rochosas no seu estado natural.

Despois de deixar o monte, xusto na primeira casa de Hospital das Seixas, instalouse fai uns anos Mapi, unha burgalesa que despois de percorrer o Camiño quixo facer o seu fogar neste lugar. Mapi é artesá pero tamén vive de facer intercambios cos camiñantes que pasan por diante da súa porta: comida e hospitalidade a cambio de traballo ou do que a vontade do peregrino estime oportuno, por exemplo, unha pedra de seixo branco decorada coa palabra: Vida (aínda que estea en italiano). Sempre é grato, no Camiño, topar con estes recunchos tocados polas fadas.


Detalles do Camiño do Km. 67,239 ó 66,189km.
Parroquia de Merlán.
Palas de Rei.