O muíño das Lavandeiras

O muíño do río Lavandeiras, situado a carón da estrada que une Fente con A Graña, é un fermoso exemplar de muíño de cubo. Segundo a inscrición que ten sobre a porta (foto 6) data do ano 1808, a min parecéronme moitos anos e, por si acaso a vista me fallaba, repasei os números coa man para saber se exactamente era un 8 ou un 9.
Os seus propietarios, os donos da Casa de Rigueira de San Pedro de Frameán, manteñen en bo estado tanto o edificio do muíño (fotos 1 e 2) como a canle (foto 3) ó que permite que poidamos disfrutar da sinxela beleza do conxunto.
Para subir ata a canle, nun lateral do muro, aínda se conserva un pasadoiro de pedra (foto 4) que leva directamente ó cubo (foto 5).


Xeral e detalle do muíño.
Lavandeiras.
Parroquia de Fente.
Monterroso.

O castelo de Amarante en 1925 e no 2009

Fai 15 días xa falei da exposición de Ruth Anderson na Fundación de Caixa Galicia da Coruña.
Nesa exposición había tres fotografías da Ulloa sacadas no ano 1925, unha delas era a de Pambre, que podedes ver en "O castelo de Pambre no 1925".

A fotografía que tedes aquí é da entrada principal do castelo de Amarante, (ata fai tres anos era a única entrada, durante a restauración abriron outra nova nun lateral) na exposición está exposta xunto con outros hórreos de Galicia e o titulo pon simplemente "Hórreo. Antas de Ulla (Lugo)". Supoño que tamén pon a data pero non tomei nota e para miña desgraza esta fotografía non aparece no libro-catalogo da exposición, pero como a de Pambre e a foto de San Miguel de Penas son do 1925, supoño que esta tamén é dese ano.

Seguindo a idea que xurdiu ó ler un comentario que Zeltia deixou neste blogue, decidín facer as fotos deses sitios na actualidade para comparar os cambios, que como vedes son ben poucos.


Porta principal do castelo de Amarante.
Amarante.
Antas de Ulla.

Fotografía do 1925 de Ruth Matilda Anderson.

Engado hoxe, 11 de xaneiro de 2010, a cuarta fotografía da Ulloa feita por Ruth Anderson. Trátase da lareira do Castelo de Amarante e que atopei gracias a un comentario deixado nesta entrada

Cocendo o pan con Pilar e Antonio

Pilar e Antonio teñen unha casa ó carón do almacén onde eu traballo, fai dous meses fixeron unha fornada e Pilar regaloume un bolico, díxenlles se me podían avisar a próxima vez que coceran e así o fixeron.
Facía mais de dez ou quince anos que non vía cocer o pan na casa e volveume a emocionar ver o proceso desta tradición a piques de extinguirse. O pan foi sementado e recollido por eles. Levouse ó único muíño segue a funcionar en toda a Ulloa. O lévedo era feito na casa. Antonio atento ó forno e Pilar facendo masa. O resultado: un pan "cinco estrelas superior" que eu tiven a fortuna de saborear.



Este é o meu bolico:

San Cibrao de Repostería

San Cibrao é unha desa pequenas sorpresas da Ulloa. Con un exterior limpo de arquitecturas sobresaíntes e conservando da súa orixe románica tan só os muros da nave e algunhas pezas da porta principal, San Cibrao de Repostería pasa normalmente desapercibida, de feito, Perrín, Vazquez Saco e Jaime Delgado son bastantes breves a hora de falar dela.

Como xa dixen, do exterior pouco que destacar, aínda así, tanto a estraña cruz da porta principal (foto 1), como o Crismón Trinitario (foto 2) da porta lateral merecen unha pausa, aínda que este último estea moi desgastado.

Fai uns cinco anos que entrei en ela por primeira vez, de pura casualidade, porque eu pasaba por alí, vin a porta aberta e non facía moito que lle arranxaran o tellado e limparan o exterior. Por aquelas sorprendeume ver que debaixo do cal víase pinturas. Moito mais grande foi a sorpresa de fai un mes cando voltei alí, os buratos do cal son moito mais grandes (claramente alguén rascou nel) e xa case se pode ver toda a pintura.

As pinturas ocupan os dous laterais da nave. Na parede norte (foto 3), con moito mais cal, vese con claridade a figura de Cristo (foto 4) e un soldado cunha lanza na súa man (foto 5), supoño que é o apresamento de Cristo pero, sinceramente, non o sei. Na parede sur (foto 6), moito mais visible, vese claramente a escena do Xuízo Final, con Cristo ocupando a posición central e rodeado por anxos músicos. Na parte inferior (foto 7) aparece San Cibrao. Sobre este persoaxe Alicia P. Suaréz Ferrín no seu traballo "Iconografía medieval en los murales gallegos de los siglos XIV, XV y XVII", comenta "Excepcionalmente se roza lo herético cuando el santo titular llega a ocupar un puesto que, por derecho, le correspondería a una figura superior; es lo que sucede en el Juicio Final de Repostería, en donde san Cipriano, obispo de Cartago, usurpa el lugar reservado a la Virgen, a la derecha de Cristo, frente al Bautista, actuando así junto a él como máximo intercesor".


Detalles do exterior e das pinturas da nave.
San Cibrao de Repostería.
Palas de Rei

O castelo de Pambre no 1925

Esta fin de semana estiven vendo a fantástica exposición de Ruth Anderson na Fundación de Caixa Galicia da Coruña. Desta fotógrafa coñecía a súa obra dende fai anos, pero o que non sabía era que ela tamén estivo na Ulloa nunha das súas visitas a Galicia, entre os anos 1925 e 1927.

Foi unha agradable sorpresa topar con esta foto do Castelo de Pambre feita en xaneiro do 1925. Xa vedes, nos anos vinte, unha rapaza americana percorreu Galicia coa súa cámara e unha beca da Hispanic Society of América, co fin de retratar os costumes da época no norte de España. De aí saíu un excelente arquivo fotográfico destes que vale a pena ver aínda que sexa unha soa vez na vida.

Recoméndovos a exposición a todos.


Castelo de Pambre no ano 1925.
Pambre.
Palas de Rei

Fotografía: Ruth Matilda Anderson

Castelo de Pambre outra vez

Lévase falado tanto del que todo ó que poida dicir e repetir ó cen veces escrito. Hai centos de fotografías mellores cas miñas, así que hoxe so engado unha fotografía feita nun día gris do pasado xaneiro.

Despois de anos de loita pedindo a apertura ó público, abriuse por fin a posibilidade de que as administracións públicas (Xunta de Galicia, Goberno central, Deputación Provincial e Concello de Palas de Rei) se poñan de acordo para que o castelo de Pambre deixe de ser privado e calquera cidadán poida visitalo.
Con tantas noticias no últimos días decidín facer un enlace onde se poidan ver todas xuntas, así iremos vendo como se van cocendo as fabas deste cocido.

Sobre como é porqué se construíu o castelo hai dous artigos moi interesante e vos recomendo ler no blogue da Terra de Friol, un deles titúlase "Conflitos na Idade Media" e o outro "Escenarios dunha guerra".


Castelo de Pambre.
Pambre.
Palas de Rei

A copia do cruceiro de Alvidrón

A 1 quilómetro de Santa Mariña cara a Frádegas e xusto fronte a pista que aparta cara Vilasante, está, ó pé da estrada, a copia do cruceiro de Alvidrón (foto 1).
A mesma base, a mesma bola, as mesmas imaxes... pero de feitura ben diferente.
¿Por que creo que este é unha copia do anterior? Pois por varios detalles iconográficos e ,sobre todo, porque os copiados sempre son os mellores e o mellor tallado, sen dúbida é o de Alvidrón.

Imos por partes. A virxe de Alvidrón está feita con moito mais detalle, a cara é mais expresiva, o manto ten marcados os adornos, o pedestal está tallado... pero tamén hai outros detalles, por exemplo, o normal é que os puñais repártanse catro do lado dereito e tres do esquerdo e que a virxe coloque a súa man dereita sobre a esquerda, tal como sucede no cruceiro de Alvidrón e xusto ó contrario que neste (foto 2). Ca imaxe do cristo (foto 3) sucede o mesmo, en Alvidrón a cabeza do cristo está lixeiramente inclinada e ladeada o que demostra unha maior dominio técnico fronte ó do autor do cristo deste cruceiro. Por último, os radios da bola deste cruceiro fanse con trazos moito mais simples que chegan a cruzarse entre eles, mentres que en Alvidrón conservan a seu paralelismo.

Outro detalle que me fai pensar que esta é a copia é o seu emprazamento, lonxe da igrexa, aínda que pode que estea marcando o camiño a Vilansante ou pode que alguén morrera alí e por iso ó puxeron (costume que aínda existe hoxe nos sitios das estradas onde se producen accidentes de coches con mortos). Son conxecturas pero difícil supor que fronte a igrexa de Alvidrón non existira ningún cruceiro e si ó houbese aquí.

Dende logo, o que si lle teño que agradecer ó autor deste cruceiro é que tivese o detalle de gravar a data na súa base (foto 4), que aínda que é difícil de apreciar na fotografía pon: ANO 1836.


Detalles da copia do cruceiro de Alvidrón.
Entre Santa Mariña e Frádegas.
Santa Mariña de Castro de Amarante.
Antas de Ulla

O cruceiro de Alvidrón: cronoloxía

A Ulloa ten mais dun cento de cruceiros (fácil de saber porque hai 90 parroquias e en moitos casos mais dun) e un dos mais retratados é o cruceiro de Alvidrón (foto 1). Penso que a razón non está na súa antigüidade senón na súa peculiar Virxe das Dores (foto 2) e o lugar ven visible no que agora está, xa que seu emprazamento orixinal (polo las novas que me deu o amigo do Lar dos avós) non era ese senón que , ata o ano 1978, estaba na saída da praza da igrexa na entrada ó camiño que vai a Mancegar, e por aquelas aínda conserva os tres pasos da súa base.

Estiven a buscar datos sobre a súa cronoloxía pero son ben confusos. Hai autores que din que é do século XVIII outros do XIX e hai que dixo que foi feito o século pasado. Logo estiven a mirar outros cruceiros similares en Galicia e é curioso que das mais de 1.000 fotografías que vin so 32 tiñan bola, e desas só 4 tiñan as imaxes de Cristo e da Virxe, porque o normal nese tipo de cruceiros é que so teñan a cruz ou, como moito, o Cristo na cruz. Así xa cheguei a conclusión que o de ter unha bola en lugar da base cadrada é pouco común e mais raro aínda plantarlle enriba as dúas imaxes.

A Virxe das Dores non comezou a representarse con sete puñais cravados no corazón ata o século XVI (en Flandes) e esta iconografía non se espallou por España ata finais do século XVII. En 1727, Benedicto XIII, engade a imaxe da Virxe das Dores a festa do Venres da Paixón e polo tanto a virxe do cruceiro de Alvidrón sempre sería posterior a esta data.
Por outra banda atopei a inscrición da copia deste cruceiro (do que xa falarei o próximo día) que en concreto di: ANO 1836.

Polo tanto, o cruceiro de Alvidrón fíxose entre a segunda metade do século XVIII e o principios do XIX e non no século XX, a non ser que o cruceiro de Alvidrón sexa a copia e o feito en 1836 sexa o orixinal (que todo pode ser nesta Ulloa nosa).


Xeral e detalles do cruceiro.
Alvidrón.
Antas de Ulla.


Se queres ver as zocas da virxe de Alvidrón, atravesa o espello cara A Outra Ulloa

San Cristovo de Novelúa: o interior da ábsida e as pinturas

A ábsida de Novelúa garda no seu interior pintura mural de diferentes épocas. A mais interesante, por ser as mais antigas (tardo-medievais segundo os autores, é dicir que non saben datalas con certeza, ¿século XV ou XVI?) son as que se poden ver na parte esquerda (foto 1). Estas pinturas espállanse polo muro esquerdo e pola parte circular da ábsida. As primeiras, as do muro (foto 2) atópanse en malas condicións (humidades, gretas, veladuras...) e representan segundo Vázquez Saco o apresamento de Jesús segundo San Juan. Creo que na escena Pedro corta a orella de Malco coa súa espada que podería ser o soldado que está no chan.
As pinturas da parte circular da ábsida (foto 3) representan a Última cea, pero so son visibles nun pequeno tramo pois, supoño, ó resto estará detrás do actual retablo xa que por enriba deste (foto 4) pódense ver mais restos de pinturas debaixo dunha capa de cor azul.
Na bóveda da ábsida (foto 5) existe outro grupo mais de pinturas, estas moito mais recentes (¿século XIII? ¿contemporáneas a reforma barroca do campanario?) nas que ve representada a coroación da Virxe.

Deixando a parte as pinturas, no interior da ábsida hai outros pequenos detalles nos que merece a pena pararse: o pequeno sagrario mural que aínda se conserva (foto 6) aínda que agora xa non se emprega como tal, e o zapato (foto 7) que decora unha das basas das columnas. Sobre este último dicir que cando Manuel (o sacristán) me viu facerlle unha foto preguntoume ¿é ti pensas que daquela os santos usaban zocas? ó que, dende logo, non souben que contestar.


Detalles das pinturas do interior da ábsida.
Novelúa.
Monterroso

San Cristovo de Novelúa: o arco triunfal

Ó que mais chama atención do do arco triunfal (foto 1) son sen dúbida os capiteis das súas columnas.
O do lado esquerdo (foto 2) amosa tipoloxía vexetal mentres que o dereito presenta un capitel historiado digno de observar o detalle.

Segundo Jaime Delgado (o único autor que da unha interpretación) este capitel historiado representaría a Sansón destruíndo o templo dos filisteos, sendo as dúas figuras laterais filisteos e a central Sansón, aparecendo a figura do león recordaría o feito de que como Sansón matou ó león coas súas mans.
Nun principio pensei que a figura da esquerda (foto 3) podería representar ó propio Sansón pero leva un puñal na man polo que queda descartado.
Sobre a figura central (foto 4) sería Sansón cos brazos en alto apoiados nas columnas. A terceira figura (foto 5) sería un principe filisteo, segundo Jaime Delgado, pero a min créame dúbidas, ¿que leva na man? ¿que lle asoma por enriba do ombreiro?
En todo caso, mentres ninguén diga ó contrario suponse que o capitel representa a Sansón.

Para rematar, deixar constancia de que na parede que hai enriba do arco, baixo ó encalado hai pintura mural como se pode ver nun pequeno espacio da parte dereita que perdeu ó cal (foto 6).


Detalles do arco triunfal.
Novelúa.
Monterroso

Atravesa o espello cara A Outra Ulloa