O muiño do Arrieiro

Non sei de onde lle ven o nome a este muíño asentado ó pé do Farelo. A palabra arrieiro serve, nese complexo mundo da xerga muiñeira, para designar á viga feita en madeira de carballo ou de caxigo que fai de mesa ó rodicio, e que dun lado está metido na parede, e doutro vai unido ó erguedoiro ou aliviador (o aliviador é a peza que serve para subir e baixar a pedra e así moer mais ou menos fino). Na última fotografía vese o aliviador (a dereita) e a billa ou saída da auga (no centro). O resto dos mecanismos non están, falta, polo tanto, o arrieiro.
Este muíño, que ten dúas pedras, é de herdeiros, é dicir, de varios propietarios entre os que se repartía o tempo da moenda segundo unha estipulación previa. Na parte superior había unha vivenda, pero na actualidade a madeira do piso caeu é so quedan as vigas de apoio. A canle está totalmente cuberta polo mato e as raices dunha árbore están a derramala, non sucede o mesmo co resto do edificio que, a pesares de estar cuberto en parte pola hedra, a boa cantería da que está feiro faino resistir inmune ó paso do tempo e o esquecemento.


Detalles do exterior e interior do muíño.
As Portelas.
San Fiz de Amarante.
Antas de Ulla.

San Juan de Lodoso

Esta igrexa, feita no primeiro cuarto do século XIII, tan só conserva do edificio románico unha parte dos muros laterais e o testeiro da capela.
Dos laterais hai que destacar un curioso canzorro en forma de coello, animal nada frecuente na iconografía románica do sur de Lugo, aínda que sí se pode ver outro en Asparelo que pertence o concello veciño da Ulloa. No mesmo lateral consérvase unha inscrición na que se le PALIO, pero descoñezo a que fai referencia.
No testeiro, sobre a fiestra, hai outro canzorro curioso dun animal (¿felino?) cun rolo entre os dentes, ben marcados, por certo.

Detalles dos canzorros e do testeiro. Detalle da inscrición.
Lodoso.
Monterroso.

Pasea por Lodoso atravesando o espello cara A Outra Ulloa.

O muiño da Picouta

Entre os anos 1933 e 1934 Manuel Varela Fernández mercou un pequeno muíño de regato (coñecido como ó muiño de Sucasas) ,que xa existía neste lugar moi preto da actual tosta da presa (a uns 50 metros da Ponte da fonte do lagarto).
O pouco comezou a facer obras para levantar un novo muíño que aproveitase mellor o caudal do río Estanco, pero no ano 36 as obras case quedaron paralizadas, porque os homes novos estaban na Guerra e as máns para traballar eran ben escasas. Con todo, o 19 de marzo de 1940 o muiño do trigo botou a moer e nuns meses mais estarían tamén funcionando o do millo e o do pan. Exercía de muiñeiro Emilio Varela Fernández que no ano 43 foi relevado por Victor Varela Carnero, o autentico muiñeiro do Estanco, quen viviu neste fermoso lugar o longo de 27 anos.
No 1942 botouse a andar a serra, movida por unha noria de auga que estivo a funcionar ata o 1969 pero que, claro, só se podía aproveitar no inverno, cando o río tiña caudal abondoso para poder movela.
Ó falecer Manuel Varela Fernández no 69, o seu herdeiro, José, mantivo o muíño algun tempo, pero acabou vendéndoo a Bernardino García Mosquera, quen cambiou a vella noria por un motor a gasoil dunha antiga máquina de mallar que, curiosamente, fora propiedade de Manuel (cumpríndose así a súa idea de acoplar o motor á serra para poder facela funcionar durante todo ó ano).
No ano 2000, varios dos descendetes de Manuel, voltaron a mercar o muíño a Bernardino.
Na actualidade, cos tellados arranxados e algunha outra reforma, os novos propietarios seguen a conservar serra, muíño e entorno como sinal do apelido que os une: Varela.


Detalles do exterior do muíño, da vivenda e da serra (fotografías 1 e 2). Detalles do interior do muíño, da serra e do motor acoplado (fotografías 3, 4 e 5).
A Picouta.
Randulfe.
Parroquia de Santalla de Árbol.
Antas de Ulla.

O Castro da Somoza

Na primaveira do 2005 hubo un incendio na zona da Somoza, foi afectado todo o castro é unha pequena parte da Uceira. Daquelas subín á Somoza para ver como lle afectara o lume ó recinto.
Sen o mato que ata entón o cubría era doado velos contornos, restos de edificacións e as murallas perfectamente delimitadas. Agora, de novo cuberto de verde, non é tan doado entrar nel, ó que ata certo punto me alegra porque é unha forma de non poñerlle a cousas fáciles ós piratas do noso patrimonio.

Nas fotografías tedes, en primeiro lugar, unha vista do castro e da aldea da Somoza (na que se aprecia perfectamente o recinto) tomada dende Coto Redondo, restos de edificacións (fotos 2 e 4) e o interior do castro visto dende a muralla (foto 3).


Detalles do castro da Somoza.
A Somoza.
Parroquia de Santa Cristina de Areas.
Antas de Ulla

Atravesa o espello cara A Outra Ulloa

San Miguel de Coence IV

Entrei no interior de San Miguel de Coence coa intención de facerlle unhas fotos os capiteis historiados e a pía baustimal que sabía que había. O impacto de ver as pinturas deixou este tema a un lado pero aquí están.
Dos capiteis só teño foto do que está a dereita no arco triunfal, con unha iconografía explicitamente sexual, sobre a que xa tiven discusións cos que viron esta fotografía.
A pía baustimal con decoración vexetal e a cabeza dun home, resultou ser un capitel reutilizado que agora fai de pía, e que está colocado sobre outra peza colocada do revés.


Detalles de capitel e pías.
San Miguel de Coence.
Palas de Rei

San Miguel de Coence III

Pouco se conserva das pinturas do interior da ábside. Nas do lado dereito vese parte da imaxe dun home (foto 1) e o resto desapareceu. No lado esquerdo está a representación da Ultima Cea ainda que moi danada pola humidade como se ve nas fotografías.


Detalle das pinturas da ábside.
San Miguel de Coence.
Palas de Rei.

San Miguel de Coence II

O muro dereito da nave de San Miguel de Coence, no seu ultimo tercio antes da ábside, é un compendio de pinturas de distintas épocas ou, polo menos, de diferentes autores.
Neste está representado, o meu parecer, o xuizo as almas. Por un lado podense ver as portas do ceo con San Pedro coas suas llaves na man (foto 1). Un anxo que separa ceo e o inferno (foto 2) e a representación do inferno no fondo da parede (foto 3).
A superposición de distintas pinturas fai difícil ver con claridade todo ó alí representado, pero estaría ben facer un estudio mais detallado desta cuestión. Sobre este tema podedes atravesar o espello e velo.


Detalles do interior da igrexa.
San Miguel de Coence.
Palas de Rei

San Miguel de Coence I

Quedeime abraiada este Domingo de Ramos ó entrar na igrexa de San Miguel de Coence. Sabía que tiña capiteis historiados e por iso quería ver o seu interior, a sorpresa foi entrar e ver as pinturas que, segundo o párroco, foron desencaladas e consolidadas hai uns dez anos.

A técnica e temática é similar a de Santa María de Marzá: momentos da Pasión na parte esquerda da nave, o Xuizo das almas na dereita e sobre o arco triunfal a Anunciación. Dentro da abside a Ultima Cea e outra escea que non sei interpretar.

Nas fotografías podedes ver unha vista xeral da nave, a escea de Cristo atado ó pilar recibindo os lategazos, e na última, a parte que resite da cruciflixión que, curiosamente, e a imaxe dun dos ladróns.


Detalles do interior da nave.
San Miguel de Coence.
Palas de Rei

Atravesa o espello cara A outra Ulloa

Os muíños de Marzán

A proximidade do río Irixe á aldea de Marzán fixo que os veciños aproveitarán ese recurso para colocar os seus muíños. En menos dun quilómetro atópanse seis, algúns en bo estado, noutros, as silvas non permiten nin achegarte a eles. A lousa e o esquisto seguén a estar presentes na súa construcción, empregada tamén nas tostas das presas (foto 3).

Aquí tedes o muíño de Fente (foto 1) co seu rodicio (foto 2) e a súa tosta (foto 3), o muíño do Souto (foto 4) e a Aceña (foto 5), muiño con vivenda recuberto con tantas silvas e mato que case non deixan nin velo.

Algúns dos muíños de Marzán.
Marzán.
Monterroso.

Pasea pola beira do río na Outra Ulloa

A aldea de Marzán

Santa María de Marzá (no concello de Palas de Rei e situada moi preto de Palas) e Santa María de Marzán ( no extremo norte do concello de Monterroso e situada mais preto da vila de Guntín que de Monterroso) son dúas aldeas que en nada se parecen agás no seu nome.
Por extensión (827,73 ha.) é a parroquia mais grande do concello de Monterroso, e a súa terra non está regada polo río Ulla senón polo río Irixe (afluente do Ferreira que logo verte a súas augas no Miño).

A aldea de Marzán ten trece vivendas e, segundo o censo do 2005, 32 habitantes que agora, supoño, xa serán menos. A arquitectura nada ten que ver co resto da Ulloa, o granito foi sustituido pola pedra mais abondosa deste recuncho do concello: a pizarra. Unha pizarra negra e ocre que delata a existencia de grandes cantidades de ferro no chán, que no século pasado foi explotado na canteira de Irixe.
Marzán merece unha visita, polo seu río, polos seus muíños, pola súa xente, pero sobre todo para poder admirar esa arquitectura singular onde a pizarra é aproveitada para os tellados (foto 1) para as paredes (foto 2 e 3), como dintel das fiestras (foto 4, que non son contras de madeira queimada senón o marco feito en pizarra para a fiestra) ou como peche dun balcón (foto 5, eu pensei que era ferro e eran ¡¡dúas lousas enteiras de pizarra!!, tiven que tocalas para caer na conta).

Detalles das casas de Marzán.
Marzán.
Monterroso.

O meu agradecemento a xente de Marzán, hospitalarios e bos conversadores.

Camiña por Marzán na Outra Ulloa

Santa María de Marzá V

Nas pinturas do interior da ábside de Marzá pódense ver fragmentos da vida da Virxe. Nas fotografías pódese ver un detalle da Anunciación (o anxo Gabriel), a Visitación de María a Isabel, un detalle do nacemento de Xesús (no que non se ve o neno porque está mais abaixo pero si pódese distinguir a mula do portal de Belén), e por último unha imaxe da Virxe sostendo o Neno en brazos.
Hai mais imáxenes, pero os meus coñecementos sobre iconografía relixiosa non dan para mais.

Detalles das pinturas da ábside.
Marzá.
Palas de Rei.

Santa María de Marzá IV

No interior de Marzá, silenciosas, estiveron ocultas baixo o caleado das paredes ata fai uns quince anos (pode que menos).
As pinturas ocupan todo o interior da abside e o primeiro tercio da nave. Esta direrente situación foi aproveitada polo artista para desenrola diferente temática segundo o espazo a tratar. Na ábside as pinturas contan fragmentos do evanxelio relacionados coa Virxe e o nacemento. As paredes da nave foron empregadas para describir detalles da pasión de Cristo.

Nas fotografías podedes ver "A oración de Xesús no monte dos olivos", "A subida ó Calvario" e "A cruciflixión".

Vista do interior e detalles das pinturas da nave.
Marzá.
Palas de Rei

Santa María de Marzá III

A simboloxía dos canzorros de Marzá podería dar para echer moitas liñas.

Certas representacións da arte románica, cun explícito carácter sexual ós que os estudiosos chaman "románico erótico", aparecen colgadas nos exteriores dos templos. A exposición desas imáxenes tiña como cometido reprobar os vicios e pecados, polo tanto cumprían unha función moralizante.

Ademáis dos canzorros da ábside, no muro norte consérvanse outros que merecen especial atención, un deles é o que eu chamo "a aperta" ("el abrazo"). Hai dous mais, ós chamados "contorsionistas" pero estes están decapitados (¿por qué? ¿qué dirían as súas caras?). Outro que vale a pena mirar é o do moucho (penso que é un moucho e non unha curuxa) que representa, según algúns, o pecado da avaricia.


Detalles dos canzorros.
Marzá.
Palas de Rei