Os cabazos (cabaceiras, cabeceiras ou cabiceiras) da Ulloa : construción

A mellor época para facer unha cabaceira son os meses de xaneiro e febreiro xa que é antes da primavera cando as varas (ou corras) son mais flexibles pois a sabia aínda non subiu. De feito, foi a finais do mes pasado cando topei cun cabazo a medio facer, na aldea de Seixós (Monterroso).
Este cabazo está feito con un entretecido de corras de castiñeiro (penso que tamén con algunha vara de salgueiro) e, como se ve nas dúas primeiras fotografías, empregaron listón de pino (podería ser bídalo) para facer a estrutura do tellado, tellado que despois foi recuberto con palla, aínda que hai quen os recobre con xesta.


Nas fotografía detalles do cabeceiro durante a súa construción.
Seixós.
Monterroso

Os cabazos (cabaceiras, cabeceiras ou cabiceiras) da Ulloa : tipoloxía

Fai un par de meses topei na rede co título dun artigo publicado na revista Narria (a revista que publica o Museo de Artes y Tradiciones Populares de Universidade Autónoma de Madrid), e digo topei co título porque o artigo en cuestión so é accesible en papel e polo tanto no se atopa na rede.
O artigo titúlase "Cabaceiros de la comarca de la Ulloa", está escrito por Mª del Carmen García Flórez e foi publicado no número 63-64 da citada revista en decembro de 1993.
Unha das cousas que chama a atención dese artigo é a distinción que fai entre "cabazo" e "cabaceiro" que, como se pode ver na ilustración que acompaña o artigo e que aquí reproduzo, basease en diferencialos segundo a súa base sexa circular ou rectangular. A verdade é que esta diferencia non é tal porque na Ulloa non existen cabazos de planta rectangular, o que si é certo é que os cabazos reciben varios nomes dependendo da zona, así pódense chamar cabazo, cabaceiro, cabaceira, cabiceira, cabeceira ou cabaz, palabras que derivan de cabas (cesto cilindrico). Ilustración de Mª del Carmen García Flórez. Na fotografía cabeceira en Albá. Albá. Palas de Rei Quero agradecerlle a Rosario Aguilera Rivera, secretaria do "Museo de Artes y Tradiciones Populares de Universidade Autónoma de Madrid", a súa amabilidade por facilitarme o exemplar da revista Narria do que se fala nesta entrada.
[A 24 de xuño de 2010, os do blog Friol: algo mais que pan e queixo veñen de publicar a foto dunha cabeceira rectangular que ¡aínda está en uso!]

Os ulloáns desaparecidos na ditadura Arxentina: o caso de Manuel Gómez Aguirre

Isto foi o que a forza de rebuscar atopei do cuarto desaparecido na Arxentina: Manuel Gómez Aguirre.

Manuel era natural de San Miguel de Penas (Monterroso) onde nacera o 7 de agosto de 1924. Emigrou a Arxentina. Estaba casado e tiña fillos. Era obreiro metalúrxico. Todo iso quedou truncado cando os militares ó secuestraron na súa casa en Villa Tesei, Morón, provincia de Bos Aires, un 14 de maio de 1977.
O seu caso foi presentado xunto co de outros 11 desaparecidos de orixe galego en xullo do 2006 ante o xuíz federal Daniel Rafecas nunha causa que investigaba as violacións de Dereitos Humanos na xurisdición do Primeiro Corpo do Exército.

Como non aparecían mais datos de Manuel, por mediación de Fermín Castro, púxeme en contacto con Lois Pérez Leira, o autor do libro "Galegos vítimas do xenocidio arxentino". El prometeume darme mais datos. Si Lois cumpre a súa palabra reescribirei esta entrada incluíndo os novos datos da infamia en Arxentina.

Os ulloáns desaparecidos na ditadura Arxentina: o caso de Rubén Castro Fernández

Rubén Castro Fernández naceu no ano 1945 na Arxentina pero nos primeiros anos de vida regresa a Galicia coa súa nai (natural de Quintela, Antas de Ulla) e o seu irmán pequeno, Fermín. Viviu en Monterroso ata os 19 anos, idade na que de novo decide emigrar á Arxentina onde traballaba guiando un camión.
Rubén casou con Isolina Beatriz Rocchi e ambos militan nun partido de esquerdas. E por iso que cando teñen un fillo, o 13 de febreiro de 1975, deciden por razóns de seguridade non inscribilo no rexistro civil, sen embargo, o neno aparece recollido na acta de bautismo co nome de Tomás Martín Castro.

O 20 de maio de 1977 Rubén e Isolina levan o seu fillo a unha reunión na casa duns compañeiros. O rapaz queda durmido, afora chove, e eles deciden deixalo para pasar a buscalo o día seguinte. Pero ó día seguinte Rubén e Isolina non aparecen e Hilda Palacios, a dona da casa, achegase a casa dun veciño para saber tratar de saber ó porqué. O veciño cóntalle que de madrugada o exercito sacaraos da casa, que Isolina ía camiñando e Rubén envolvido nunha manta.
Hilda Palacios, seu home e as dúas fillas, fuxen a Santa Fe levando con eles a Martín, e trasladándose mais tarde a Córdoba. É nesa cidade onde Hilda lle entrega ó rapaz a Marcos Mayta, pedíndolle que se faga cargo del por un tempo, dicíndolle que se chama Martín Castro, que nacera entre marzo e abril do 75 e que seu pai era de orixe español. Pouco tempo despois Hilda Palacios e o seu home son secuestrados e desaparecen. Ante esta situación, Marcos Mayta e a súa muller Hebe deciden inscribir a Martín como fillo propio, sen deixar de buscar durante os seguintes anos á familia biolóxica de Martín, poñéndose en contacto con varias asociacións, entre elas "Abuelas de Plaza de Mayo".
En 1999, nunhas xornadas que realizaba a CIG de Lugo sobre os desaparecidos galegos na Arxentina, Fermín Castro, o irmán pequeno de Rubén, denuncia a desaparición de Rubén, Isolina e o seu fillo Martín. A CIG ponse en contacto coas "Abuelas de Plaza de Mayo" e estas remiten a Lugo o caso de Martín. A proba de ADN confirmou a identidade de Martín.

O caso de Martín está recollido en "Los niños desaparecidos y la justicia. Algunos fallos y resoluciones. Tomo III" pois a sentencia civil pola que lle era recoñecida a súa identidade sentou un precedente na xurisprudencia Arxentina


Na fotografía Rubén Castro e Isolina Beatriz Rocchi o día da súa voda, que ilustraba o artigo do 30 de xuño de 2008 do xornal "El Progreso", no que o xornalista Ignacio Rodríguez Díaz fala dos lucense desaparecidos na Arxentina.

Os ulloáns desaparecidos na ditadura Arxentina: o caso de Ramón García Ulloa e Dolores Del Pilar Iglesias

Nos sete anos que durou a ditadura Arxentina, dende o 24 de marzo de 1976 ata o 10 de decembro de 1983, unas 30.000 persoas foron secuestradas, torturadas, executadas sen que os seus corpos fosen devolvidos os familiares. Estas 30.000 persoas son os chamados "desaparecidos" de Arxentina.
Nesa lista negra calculase que hai unhas 300 persoas de orixe galega e, como xa dixen na entrada anterior, a lo menos catro deles eran nativos da Ulloa.

As seguintes liñas pertencen a declaración que os fillos de Ramón García Ulloa e Dolores Del Pilar Iglesias na "Comisión Nacional de Desapariciones de Personas" que inclúo literalmente:

"En el legajo de la CONADEP nro. 2114 obra un testimonio presentado por Silvia e Mónica Iglesias, hijos de las víctimas, quienes relatan las circunstancias en que se produjo el secuestro de Dolores del Pilar Iglesias.
Así, relatan que en la madrugada del día 6 de octubre de 1976, un grupo de civiles y militares procedió al cierre de la calle de acceso a la vivienda de las víctimas, derribaron la puerta de entrada, en ese momento la abuela de los deponentes que se encontraba durmiendo en la planta alta del edificio, bajó a ver qué pasaba; allí presenció como el grupo de hombres sacaban a empujones del lugar a su hijo Ramón y a su nuera, semivestidos y notando señales de violencia en el rosto de su hijo. Seguidamente fue amenazada para que permaneciera en su piso, desde donde pudo observar, por la ventana, que su hijo era introducido en un coche y su nuera en otro distinto.
Continúan relatando que a la madrugada siguiente se presentaron en el edificio un grupo de personas no identificadas quienes tenían las llaves de ingreso a la vivienda y que estacionaron un camión de mudanzas en la puerta. Procedieron a llevarse objetos de valor que se encontraban en la finca, y se llevaron los dos autos de la pareja que se encontraban estacionados en un garaje sito en Donato Álvarez 960. Relatan que las gestiones realizadas a los efectos de dar con el paradero de los nombrados fueron infructuosas.
Por último, señalan que una persona que trabajaba en Coordinación Federal informó a la familia que las víctimas habían sido asesinadas a los pocos días del secuestro, por ser consideradas colaboradores de la subversión y por tener familiares muy comprometidos."

Os ulloáns desaparecidos na ditadura Arxentina

Nas primeiras liñas da placa di: "Na memoria de Ramón García Ulloa e Dolores Pilar Iglesias. Emigrantes galegos desaparecidos na Arxentina o 6 de Outubro de 1976. Vítimas do xenocidio e do terrorismo de Estado".
A placa está pendurada na fachada dunha casa de Castrillón, na parroquia de San Martiño de Vilapoupre. Teño pasado por diante delas moitas veces, teño parado diante a lela ou a ensinarlla a calquera que nese momento me acompañe, pero en todos estes anos nunca lle fixera unha foto ata fai tres semanas.
Eu coñecía o caso de Rubén Castro, que xunto con Ramón e a súa muller sumaban os tres casos de ulloáns desaparecidos na Arxentina. Estiven estas semanas a procura de mais datos e atopei outro nome mais: Manuel Gómez Aguirre.
Non atopei mais nomes, pero si unha serie de relatos sobre o que aconteceu cos nosos veciños en aqueles días no que o demo fíxose carne, deixouse crecer un bigote e chamáronlle Videla.

Detalles da placa e da súa situación na fachada da casa.
Castrillón.
Parroquia de San Martiño de Vilapoupre.
Antas de Ulla

Os tiradores das portas da Ulloa: outros tipos

As veces, cando ves unha cousa unha e outra vez acabas por non darlle importancia. Noutras ocasións é precisamente esta repetición o que fai que nos fixemos nos detalles. Iso foi ó que pasou cando fotografei o primeiro tirador (foto 1). Ano tras ano, sempre polas mesmas datas, eu vía aquela porta e aquel ano eu leva unha cámara de fotos. Cando revelei a foto (daquela non tiña dixital) a peza pareceume aínda mais fermosa.
Uns meses mais tarde unha das miñas tías contoume como un "anticuario" lle quixo comprar o tirador da porta (non este senón outro que xa apareceu noutra entrada), contoume como xa comprara mais na aldea. Isto fíxome pensar e así comezaron as fotos dos tiradores.

Para rematar coas portas traio fotografías doutros tiradores que, aínda que non clasifiquei de ningunha forma, pódense dicir cousas deles. O tirador da terceira fotografía, por exemplo, e dos anos sesenta e coñezo tres pezas idénticas a esta. Os ferreiros que fixeron as pezas das fotos 4 e 5, teñen mais pezas da mesma feitura (como se a peza se fixese nun molde) pero os adornos son sempre únicos e polo tanto feitos a man. Por último nas fotos 6 e 7 vese o gusto dalgúns por decorar as pezas a base de puntos, puntillismo ferreiro podería dicirse.


Detalles de tiradores de Castro de Amarante, Fondevila, Gondoriz Os carreiros e Vilanuñe.
Antas de Ulla

Os tiradores das portadas da Ulloa: o emprego da tipografía nos adornos

Os ferreiros empregaban moldes tipográficos para engadir o nome do dono da porta e tamén a data.
Respecto do nome dicir que o que se gravaba non sempre era o nome, hai casos nos que so aparecen as inicias (como o caso da segunda fotografía) e outros nos que se marca o alcume polo que era coñecida a casa.
Os ferreiros (con toda seguridade fíxoo mais de un) tamén empregaron punteiros tipográficos para facer os adornos das pezas, porque sen dúbida era moito menos traballoso.


Detalles das pezas de 1959, 1950 e 1956.
Aboi, Dorra e Lagarteira.
Antas de Ulla

Os tiradores das portadas da Ulloa: os artísticos

De tódolos tiradores que teño fotografado, hai dous que son pequenas obras de arte.
O primeiro deles pertence a unha portada de Olveda, e nel o ferreiro adorna a ferraxe compoñendo "o seu particular Miró".
A segunda pertence a Vilapoupre e nela sorprende a peculiar maneira de empregar o puntillismo para encher o espazo.


Detalles das pezas.
Olveda e Vilapoupre.
Antas de Ulla.