Curuxás e a guerrilla antifranquista na Ulloa

Durante estes días de Nadal estiven lendo o libro de Carlos Parrado "Curuxás. O guerrilleiro que non cazou Franco". Este libro fala da vida de Ramón Rodríguez Varela, coñecido polo alcume de Curuxás, pero tamén relata a actividade e as accións desenvolvidas polo grupo da guerrilla do Alto Ulla dende o final da guerra civil ata a morte, en 1946, do seu último xefe: Benedicto Fuentes Díaz "Foucellas".

Ramón Rodríguez Varela,"Curuxás", naceu no 1905 en Vilamor (Toques), pero con 11 anos os seus pais múdanse a Pambre para traballar como caseiros na propiedade do castelo de Pambre. Os 18 anos vai cos seus pais a aldea de Curuxás ( a escasos 3 quilómetros ó nordeste de Palas) e e deste lugar de onde lle ven o seu alcume.
Con 23 anos casa en Vilareda (Palas de Rei) con Marcelina Costa, natural de San Xiao do Camiño. Para manter a crecente familia traballa de canteiro, peón, carpinteiro, encofrador e, no 1934, de mineiro nas minas de San Finx, no concello de Lousame (A Coruña) onde se afilia o Sindicato Mineiro de Lousame adscrito a CNT. Nesas minas traballaba en xullo de 1936 e dende os primeiros momentos forma parte da resistencia ó golpe de estado que da paso a Guerra Civil. En abril do 37 volta A Ulloa, á casa de San Xiao do Camiño.
A finais de maio do 37 e declarado en rebeldía por non comparecer no Xulgado de Noia por un delito de roubo (na mina de San Finx) e posesión de armas.
Vive con relativa normalidade en San Xiao ata marzo do 38, cando un continxente de garda civís de Melide, Monterroso, Palas de Rei, Taboada e Antas de Ulla, reforzado con falanxistas destas poboacións, intentan sorprendelo antes da saída do día, na súa casa. Curuxás logra fuxir e así empeza o seu tempo de fuxido e a súa lenda.

A Curuxás nunca lograron prendelo (por mais que o intentaron en moitas ocasión) en parte porque era axudado e protexido polos seus veciños, en parte porque a garda civil non tiña ningunha fotografía súa para identificalo. Viviu acubillado na casa de familiares, amigos, protectores e na súa propia ata a súa morte en maio de 1967. Morreu de hemoptise (enfermidade pulmonar derivada do seu traballo nas minas) na casa dun veciño de Irago de Abaixo (Toques), o pé dos montes do Careón. Este veciño, xunto con outros colaboradores de Curuxás, decidiron cruzar o monte co cadáver co fin de deixalo na Ulloa e que así fosen as autoridades de Lugo quenes levasen as dilixencias. O caso foi que, entre os 120 quilos do morto e a choiva do día anterior, acabou o pé dun camiño a escasos quilómetros do lugar onde morreu.

Como xa dixen, este libro non so conta a vida de Curuxás. Nas súas páxinas tamén aparecen outros personaxes (roxos e fascistas) da Ulloa: José Ouro Arias "Ouro de Leilón", Alfonso de Xeré, Jesús Pacín Rodríguez "o Roxo de Cabana", Antonio Mera, Cesáreo Bermejo "de Santa Mariña," Verísimo García López "Verísimo de Barreiro", Constantino Grandío "o médico de Palas"... e moita outra xente que coa súa testemuña axudou a Carlos Parrado a deixar escrito un anaco da nosa historia recente.


Portada do libro na que aparece unha fotografía de Curuxas morto sobre un carro de vacas.
Única fotografía que se conserva de Curuxas vivo sacada do libro.